بیوگرافی نابغه موسیقی جهان ولفگانگ آمادئوس موتزارت (Mozart)

موتزارت (Mozart-۱۷۵۶– ۱۷۹۱) آثار فراوانی خلق نموده که بی‌اغراق همه آن ها از شاهکارهای موسیقی کلاسیک می باشند. موتزارت (Mozart) در سال ۱۷۸۷ظرف شش هفته سه سمفونی آخر خود را خلق نمود.

سمفونی‌های شماره ۳۹، ۴۰و ۴۱حال و هوای کمابیش مشابهی دارند: از شور و هیجانی بیکران تا حسرت و اندوهی پنهان. درآمد سمفونی چهلم به ویژه از محبوبترین قطعات تاریخ موسیقی شناخته می گردد.

حدود یک قرن بعد از مرگ موتزارت (Mozart) ، یوهانس برامس (۱۸۳۳– ۱۸۹۷) آهنگسازی که رهبر ارکستر و موسیقی‌شناس برجسته‌ای هم بود، افزون بر فرم تازه سه سمفونی، بر پیوند درونی آن ها هم تأکید نمود. او سه سمفونی آخر موتزارت (Mozart) را از اولین سمفونی بتهوون «انقلابی‌تر» می‌دانست.

از اوایل قرن بیستم بسیاری از موسیقی‌شناسان و رهبران ارکستر سه سمفونی را در پیوند با هم دیدند و مایل بودند آن ها را در کنار هم بشنوند.

برای نمونه گوستاو مالر (۱۸۶۰– ۱۹۱۱) که علاوه بر آهنگ‌سازی، رهبر ارکستری معتبر بود، سه سمفونی را در یک برنامه اجرا نمود. بعدها کارل بوم، لورین مازل و چند رهبر ارکستر دیگر هم این تجربه را تکرار نمودند. در روزگار نزدیک به ما هم این سنت از سوی رهبرانی مانند دانیل بارنبویم یا سایمون رتل ادامه یافته است.

اوراتوریوی جدیدی از موتزارت (Mozart)

موتزارت (Mozart) فقط در دو سال آخر زندگی ده‌ها شاهکار مفصل و برجسته خلق نموده است. نیکلاوس هارنونکورت، رهبر ارکستر سرشناس اتریش، به تازگی گامی فراتر برداشت. او در اواخر ژوئیه امسال در چارچوب یک برنامه «موسیقی روحانی» اثری از موتزارت (Mozart) را به عنوان «اوراتوریو» به اجرا گذاشت، قالبی بزرگ که در اصل با کلام و ویژه مضامین دینی می باشد.

این اثر طبعاً برای دوستداران موسیقی ناشناخته بود، ولی خیلی زود مشخص گردید که رهبر ارکستر سه سمفونی آخر موتزارت (Mozart) را اجزای سه‌گانه، یا با احتساب موومان‌ها، اجزای دوازده‌گانه یک «اوراتوریوی بی‌کلام» می‌داند. بنگاه سونی، به تازگی اجرای مزبور را روی دو سی دی روانه بازار نموده است.

هارنونوکورت می‌گوید که بعد از چند دهه سروکار داشتن با موسیقی موتزارت (Mozart) ، این دیگر یک «فرضیه» نمی باشد، بلکه او متقاعد شده است که پیوندها و نزدیکی‌های سه سمفونی آخر موتزارت (Mozart) نمی‌تواند تصادفی باشد.

به نظر هارنونکورت، فقط حال و هوای سه سمفونی نیست که از آن ها اثری یگانه می‌سازد، بلکه ساختار و بافت ملودیک آن ها هم در تناسب کامل قرار دارد. او به ویژه بر اولین موومان سمفونی ۳۹ و آخرین موومان سمفونی ۴۱ تأکید می نماید که به گمان او سرآغاز و پایانی شایسته برای یک «اوراتوریو» هستند، به گونه مداری کامل که بر گرد ده بخش دیگر اثر حلقه می‌زنند.

از سه سمفونی، فقط سمفونی اول (با شماره کوشل ۵۴۳) می باشد که آغازی آرام دارد، درست با همان نواختی که معمولاً اوراتوریوهای باروک آغاز می گردند. از طرف دیگر آخرین فراز موومان چهارم سمفونی سوم (کوشل ۵۵۱ و معروف به ژوپیتر) با تکرار تم‌های سمفونی، خروجی کاملی برای کل اثر به شمار می آید.

هارنونکورت یادآوری می نماید که سه سمفونی بزرگ موتزارت (Mozart) فقط ظرف شش هفته در تابستان سال ۱۷۸۸ تصنیف گشتند و به احتمال قوی هرگز در زمان موتزارت (Mozart) اجرا نگشتند. منظور این است که چه بسا خود موتزارت (Mozart) هم آن ها را یک اثر دانسته بود.

در آخرین اجرای سه سمفونی در وین، هارنونکورت در نزدیک دو ساعت کار با ارکستر، تلاش کرد نزدیکی‌های ساختاری و تماتیک سه سمفونی را برجسته نماید، به گونه‌ای که بسیاری از شنوندگان قانع گردیدند که با اثری یگانه سروکار دارند.

این رهبر ارکستر ۸۴ ساله کل اثر را تأملی شاعرانه در مورد مرگ می‌بیند. او به تازگی در پاسخ به این سؤال که چرا موتزارت (Mozart) را بزرگترین آهنگساز تاریخ موسیقی دانسته گفت: «اگر بتهوون از این در وارد گردد، من فوری او را می‌شناسم. ولی اگر موتزارت (Mozart) وارد گردد فکر نمی‌کنم او را به جا بیاورم یا دوستش بدارم. شخصیت موتزارت (Mozart) بی انتها می باشد. او خود موسیقی می باشد. گاهی در سمفونی‌های ۴۰ یا ۴۱ از یاد می‌بریم که در گام بزرگ هستیم یا کوچک. اگر موتزارت (Mozart) ده سال بیشتر زندگی نموده بود، به کجاها که نمی‌رسید؟»

چشمه جوشان نبوغ

موتزارت (Mozart) بعد از چند روز بیماری تب‌آلود ساعتی بعد از نیمه‌شب پنجم دسامبر ۱۷۹۱ درگذشت. موتزارت (Mozart) به عقیده بسیاری از کارشناسان خلاق‌ترین آهنگساز تاریخ موسیقی بوده که یک دم از آفرینش باز نمانده است. سیر فنی آثارش از طرح ساده ملودی‌های ناب تا هارمونی‌های چندصدایی و پیچ در پیچ فرا می‌روید. او فقط در دو سال آخر زندگی ده‌ها شاهکار مفصل و برجسته خلق نموده است.

موتزارت (Mozart) در سال ۱۷۸۹ به منظور کسب درآمد بیشتر به آلمان رفت و در شهرهای گوناگون برنامه اجرا نمود. از پادشاه سفارشی گرفت مبنی بر تصنیف شش کوارتت که سه کوارتت را در مدتی اندک روی کاغذ آورد.

در اوایل سال ۱۷۹۰ اپرای کمیک «کوزی فان توته» را به سفارش امپراتور اتریش تصنیف و اجرا نمود. این اپرا به دلیل پرداخت پیچیده و درونمایه جسورانه‌ موتزارت (Mozart)، توجه کمتری برانگیخت، ولی قدر آن امروزه به خوبی شناخته شده است.

موتزارت (Mozart) در سال ۱۷۹۱ اپرای «نی سحرآمیز» را تمام نمود که در ۳۰ سپتامبر در وین به اجرا در آمد. مقدمه یا اوورتور اپرا بلافاصله بر سر زبان ها افتاد و موتزارت (Mozart) را به اوج شهرت و محبوبیت رساند. ولی این موفقیت هم نتوانست به زندگی او رونق بخشد و او را به آسایش و رفاه برساند. البته گفته‌اند که او گرفتار ولخرجی بود، وگرنه از کار خود درآمدی کافی داشت.

موتزارت (Mozart) در آخرین روزهای زندگی سرگرم تصنیف یکی از زیباترین آثار خود بود که سرانجام ناتمام ماند: رکوئیم، موسیقی در سوگ مردگان. اثر را کنتی ناشناس سفارش داد، موتزارت (Mozart) تا آخرین روزهای زندگی بر این اثر آوازی کار می نمود و عملاً آهنگی در سوگ خودش گردید. اثر را یکی از شاگردان وفادار او به اتمام رساند.

موتزارت (Mozart) بعد از چند روز بیماری تب‌آلود ساعتی بعد از نیمه‌شب پنجم دسامبر ۱۷۹۱ درگذشت و در مراسمی ساده و محقر در گورستان وین به خاک سپرده گردید. او فقط ۳۶ سال داشت.

سال‌های سفر

موتزارت (Mozart) از سنین بسیار جوانی شروع به سفر نمود. در سال ۱۷۶۳ کنسرتی در قصر شاه باواریا در مونیخ و امپراتور اتریش در وین اجرا نمود. بعد از آن به اتفاق پدرش سفری به قصرهای مونیخ، مانهایم، پاریس، لندن، و لاهه رفت و سرانجام، در راه برگشت، بعد از دیدار از زوریخ، دوناشینگ، و مونیخ به سالزبورگ بازگشت. این سفر موتزارت (Mozart) سه سال به طول انجامید.

در سوم ژوئن سال ۱۷۷۸ موتزارت (Mozart) با همراهی مادرش سفری جدید به مونیخ، مانهایم، و پاریس نمود و در طول این مدت قطعه‌های بسیار زیبایی برای فلوت و پیانو نوشت. او در همین موقع عاشق یک خواننده اپرا با نام آلویزا وبر ، خواهر بزرگ کنستانز وِبر همسر آینده‌اش گشت. او همچنین در این سفر با آهنگسازان بسیار پرنفوذ و مشهوری، از جمله یوهان کریستین باخ (۱۷۳۵-۱۷۸۲)که یکی از بهترین دوستان وی گشت، آشنا گردید. کارهای باخ و ملاقات با او تاُثیر زیادی در موتزارت (Mozart) و کارهای آینده‌اش گذاشت. موتزارت (Mozart) در پایان این سفر، در پاریس، مادرش را از دست داد.

در طول سالهای ۱۷۸۲ و ۱۷۸۵ موتزارت (Mozart) تعداد زیادی کنسرتو تصنیف نمود که خودش تک‌نواز آن ها در کنسرتوهای پیانو بود، و این کارها تعدادی از بی‌نظیرترین و زیباترین کارهای وی محسوب می‌شوند. اجرای این کنسرتوها مبالغ زیادی برای او به ارمغان آورد. بعد از سال ۱۷۸۵ موتزارت (Mozart) تعداد کمتری کنسرتو نوشت و اجراء نمود. روایت شده است که او در طول این دوره از زندگی‌ خود به علت صدمه‌دیدن دست خود نمی‌توانست کنسرت اجرا نماید.

از ۵۵ سمفونی‌ای که موتزارت (Mozart) نوشته‌است فقط ۴۱ سمفونی دارای امضای وی می‌باشند و تمامی آن ها از نظر هنر و تکنیک جزء شاهکارهای موسیقی جهان به شمار می‌آیند.

از جمع ۲۷ کنسرتوی پیانوی او ۱۷ تا از کنسرتوهای او در وین نوشته گردید و باقی آن ها را در طول سفرهای گوناگونش به امید به دست آوردن شغل مناسب نوشت. علاوه بر سمفونی‌ها و کنسرتوهای پیانوی بسیار معروفش، موتزارت (Mozart) تعداد زیادی کنسرتو برای کلارینت، اُبوا، هورن، فلوت، بَسِت هورن، ویولا و ویولون نوشت. در آن زمان تعدادی ساز مانند پانتومیم، هارمونیکای شیشه‌ای، و انواع مختلفی از سازهای بادی وجود داشت که خیلی از آن ها به دلیل پیشرفت در دنیای موسیقی دیگر نواخته نمی گشتند، موتزارت (Mozart) برای این سازها هم قطعه‌هایی ساخت.

او ۲۳ کوارتت برای ویولون (String Quartet)، در حدود ۱۹ سونات برای پیانو، چندین فانتزی، آندانته، دیوِرتیم، کویینتت و هِکسِت، تعدادی کار برای کلیسا، و چندین مس نوشت. او علاقه زیادی به نوشتن اُپرا داشت و موزیک ۲۲ اُپرای بی‌نظیر را ساخت. امروز قطعات شیرین اپراهای او به نام آریا (Aria) به عنوان آهنگ‌های جداگانه خوانده می گردند.

بیشتر بخوانید: