مدل ریسک چیست و چگونه کار می کند؟

مدل ریسک چیست؟

مدل ریسک نوعی مدل مالی برای اندازه‌گیری اطلاعات کمی مانند ریسک‌های بازار یا ارزش معاملات شرکت است و همچنین وضعیت‌های شکست یا عملکردهای نامطلوب که منجر به شکست می‌شود را بررسی می‌کند.

مدل ریسک در واقع یک سیستم به روش کمی یا رویکردی است که بر مفروضات، نظریه‌ها و تکنیک‌های اقتصادی، آماری، ریاضی یا مالی تکیه دارد. این مدل داده‌های ورودی را در یک خروجی تخمینی کمی پردازش می‌کند و برای استفاده در مدیریت ریسک به مدیران ارائه می‌دهد.

مؤسسات مالی و سرمایه گذاران از چنین مدل‌هایی برای شناسایی ارزش نظری قیمت سهام و مشخص کردن فرصت‌های معاملاتی استفاده می‌کنند.

باید دقت داشته باشید اگرچه این مدل‌ها ابزارهای مفیدی در تجزیه و تحلیل شرایط سرمایه گذاری هستند، اما می‌توانند مستعد خطرات ناشی از استفاده از داده‌های نادرست، خطاهای برنامه نویسی، خطاهای فنی و تفسیر نادرست خروجی‌های مدل نیز باشند.

مدل ریسک چگونه کار می‌کند؟

یک مدل ریسک از داده‌های تاریخی/ شبیه سازی، تئوری ارزش آفرین یا Extreme Value Theory(EVT)، ریسک بازار و همچنین استخراج مفروضات قابل اعتماد استفاده می‌کند. سپس با مدل سازی از تکنیک‌های اقتصادی، آماری و مالی، ریسک بالقوه/حداکثر را پیش بینی می‌کند.

اهمیت دقت داده‌ها در مدل‌سازی ریسک

بنا بر آخرین آمارهای ارائه شده، 36% سازمان ها، برنامه ای برای مدل‌سازی و کاهش ریسک سازمان خود دارند. (منبع)

در مراحل طراحی و اجرای مدل ریسک بایستی دقت بالایی به کار گرفته شود. تجربیات بسیاری از کسب و کارها نشان داده که وجود خطاهای کوچک در برنامه نویسی و مدل‌سازی، منجر به ضررهای جبران ناپذیر مالی برای آن شرکت‌ها می‌شود.

دو نمونه از این اشتباهات در مدل‌سازی ریسک را باهم مرور می‌کنیم:

سقوط LTCM

سقوط شرکت LTCM در سال 1998 به مدل ریسک نسبت داده شده است. در این مورد، یک خطای کوچک در مدل‌های کامپیوتری شرکت برای استراتژی‌های معاملاتی ایجاد شده بود که این خطا در معادله‌ای چندین مرتبه بزرگ‌تر و بزرگ‌تر شد.

ضرر جی پی مورگان چیس

تقریباً 15 سال بعد، JPMorgan Chase (JPM) متحمل ضررهای تجاری هنگفتی از مدل ارزش در معرض ریسک (VaR) شد که حاوی فرمول و خطاهای عملیاتی بود.

مدیران ریسک از مدل‌های VaR برای تخمین زیان‌های آتی که ممکن است یک پورتفولیو متحمل شود، استفاده می‌کردند. در سال 2012 میلادی، جیمی دیمون ضرر 6.2 میلیارد دلاری ناشی از معاملات اشتباه در سبد اعتباری (SCP) را اعلام کرد.

البته این اولین بار نیست که مدل‌های VaR شکست می‌خورند. در سال‌های 2007 و 2008 میلادی، مدل‌های VaR به دلیل ناتوانی در پیش بینی زیان‌های گسترده‌ای که بسیاری از بانک‌ها در طول بحران مالی جهانی متحمل شدند، مورد انتقاد قرار گرفتند.

انواع مدل ریسک

مدل ریسک کمی (Quantitative Risk Models):

مدل‌هایی که تا حدودی بر ورودی‌های کمی تکیه می‌کنند (مدل ریسک داده‌ها). البته ورود اطلاعات کیفی در تمام مراحل چرخه عمر مدل ریسک، همچنان در مدل‌های ریسک کمی ضروری است.

مدل ریسک کیفی یا مدل اکسپرت (Qualitative or Expert Risk Models):

 این مدل مستقیماً از ورودی‌های کمی استفاده نمی‌کنند، بلکه تنها اطلاعات کیفی را گزارش می‌کند.

مدل ترکیبی (Hybrid Models):

 این مدل ورودی‌هایی کمی و کیفی را به صورت مستقیم دریافت می‌کند.

اجزای مدل ریسک

یک مدل ریسک از طریق تعدادی مؤلفه تعریف می‌شود:

• خلاصه مدل ریسک، تعریف مفهومی مدل ریسک را ارائه می‌دهد.
• مشخصات مدل، مشخصاتی از مدل است که اطلاعات تعریف شده در توضیح خلاصه مدل ریسک را پر می‌کند.
• پیاده سازی مدل، برنامه‌های کامپیوتری و هر منبع دیگری که برای اجرای مدل مورد نیاز است.
• نمونه زنده مدل که می‌تواند در عملیات مستقر شود.

انواع ریسک

استفاده از مدل سازی ریسک به اهداف شما، نوع ریسکی که اندازه‌گیری می‌کنید و صنعت شما بستگی دارد. انواع مختلفی از ریسک وجود دارد، اما برخی از موارد رایج عبارت‌اند از:

• ریسک استراتژیک
• ریسک عملیاتی
• ریسک انطباقی
• ریسک مالی
• ریسک امنیتی
• ریسک اعتباری
• ریسک شهرت

برخی از انواع ریسک با فرهنگ یا رویه‌های یک شرکت مرتبط هستند، مانند ریسک استراتژیک یا ریسک عملیاتی. ایجاد فرهنگ آگاهی و مدیریت ریسک موجب به حداقل رساندن ریسک استراتژیک سازمان می‌شود. سایر موارد ریسک، مانند ریسک مالی، به اندازه‌گیری جریان مالی و استفاده از پول بسته به ارزش بازار، سهام، تاریخچه فروش یا درآمد شرکت و غیره کمک می‌کنند.

به‌ عنوان‌ مثال، صنعت حمل و نقل را در نظر بگیرید. اگرچه پیشرفت فناوری و اینترنت اشیا مزایایی را برای حمل و نقل ارائه می‌دهد، اما فرصت‌های بیشتری را برای زنجیره تأمین و مسائل اتوماسیون باز می‌کند.

یک شرکت حمل و نقل می‌تواند از یک مدل ریسک استفاده کند که تهدیدات زنجیره تأمین آنها را تحلیل می‌کند، خواه مدیریت ریسک امنیتی یا مدیریت ریسک عملیاتی باشد. صنایع مختلف بسته به سطح ریسکی که با آن مواجه هستند ممکن است بر روی دسته‌های مختلف تمرکز کنند.

چالش‌های استفاده از مدل ریسک

• امکان اتکای بیش از حد به اطلاعات کمی برای تصمیم گیری وجود دارد.
• مدل‌های ریسک پیچیده ممکن است خود به یک عامل خطرساز و مشکل آفرین تبدیل شوند.
• ممکن است مدل‌های ریسک به دلیل ناهماهنگی یا سوگیری بسته به فرهنگ شرکت، اولویت‌ها، عملکرد کارکنان و نفوذ افراد خارج از سازمان، شکست بخورند.
• امکان برقراری روابط دقیقی برای سازگاری بین داده‌های کمی و کیفی در مدل‌های ترکیبی وجود ندارد که ممکن است نتیجه گیری را با خطا مواجه کند.
• تنها با تکیه بر داده‌های گذشته، نمی‌توان آینده را پیش بینی کرد. اگرچه استفاده از داده‌های گذشته مفید است، اما هیچ تضمینی وجود ندارد که همان سیستم در سناریوهای آینده کار کند.
• مدل‌های ریسک بینش کاملی را ارائه نمی‌دهند. مدل‌های ریسک باید با سایر تحقیقات بازار، معیارها و تفکر انتقادی ترکیب شوند که هیچ برنامه رایانه‌ای یا معادله‌ای نمی‌تواند آن را مدیریت کند.
• تفسیر اشتباه یا داده‌های ناکافی ممکن است مدل را بی اثر کند.

مدیریت ریسک چیست؟

در مقاله مدیریت ریسک و عوامل مؤثر بر ریسک پذیری، نویسنده مدیریت ریسک را تصمیم گیری بر اساس علم ارزیابی ریسک با توجه به پیامدهای محتمل آن معرفی می‌کند. در این شیوه مدیریت بایستی چالش ها و مشکلات را از قبل پیش بینی و برای کاهش تاثیرات و ضررهای آنها اقدامات لازم را انجام داد. در این شیوه اغلب از پروسه مدیریت ریسک پیروی می‌شود.

جمع آوری داده‌ها و اطلاعات: در این مرحله، تمامی اطلاعات لازم از داده‌های پیشین و اطلاعات به روز فرایندهای سازمان گردآوری می‌شود.

شناسایی خطر: برای شناسایی ریسک‌ها و خطرات موجود نیاز به یک متدولوژی ساختارمند وجود دارد تا اطمینان حاصل شود که به تمام جوانب توجه شده و موضوعی از قلم نیفتاده است.

برخی از روش‌های شناسایی خطر عبارت‌اند از:

1. چک لیست
2. آنالیز مقدماتی ریسک
3. مطالعه ریسک و قابلیت عملکرد سیستم
4. آنالیز درخت واقعه
5. آنالیز درخت خطا
6. تجزیه و تحلیل حالت‌های نقص و اثرات آن
7. اطلاعات گذشته

با توجه به نوع ریسک مورد بررسی می‌توان از یکی از روش‌های بالا برای شناسایی خطر استفاده کرد.

آنالیز خطر: در این مرحله بایستی احتمال بروز هریک از پیامدها و ریسک آنها را محاسبه کرد. آنالیز ریسک به دو صورت کمی و کیفی صورت می‌گیرد. در آنالیز کمی تنها از داده‌های عددی استفاده می‌شود. اما در آنالیز کیفی با استفاده از توضیحات، ریسک‌ها با توجه به میزان اهمیت رده بندی می‌شوند.

ارزشیابی ریسک: پس از محاسبه ریسک بایستی در مورد پذیرش یا عدم پذیرش ریسک ارزیابی صورت گیرد و ریسک‌ها بر اساس برخی معیارها اولویت بندی شوند.

کنترل ریسک: در این مرحله یکی از راه‌های زیر برای کنترل ریسک در پی گرفته می‌شود:

• حذف ریسک
• کاهش ریسک
• انتقال ریسک

پایش ریسک: از آنجایی که ریسک‌ها پدیده‌هایی پویا هستند، بایستی به طور مداوم تحت کنترل و پایش باشند. زیرا گاهی اوقات با تغییر شرایط، میزان ریسک افزایش پیدا می‌کند.

با وجود استفاده از این فرایندها، آمارها نشان می‌دهد که 69% مدیران نسبت به کافی و کارا بودن مدل ریسک سازمان خود، احساس تردید دارند. مدیران سازمان ها می‌توانند با بهره‌گیری از راهکاری مدیریت ریسک با درک صحیح از فرایندهایی چون آنالیز خطر، پذیرش ریسک، ارزیابی ریسک و کنترل آن در جهت بهبود و پیشرفت شرایط کاری اقدام کنند.

ویژگی‌های روان شناختی مدیران موفق ریسک

در مقاله روانشناسی مدیریت ریسک، نویسندگان ویژگی‌های زیر را برای مدیران موفق ریسک برشمرده اند:

1. توانایی تعیین اهداف درونی و تقویت استعدادهای خود در جهت آن اهداف
2. تمایل به یادگیری هر روزه و کسب تجربه‌های جدید
3. تمرکز بر زمینه فعالیت مورد نظر
4. مشخص کردن موانع کلیدی
5. در نظر گرفتن احتمالات در محاسبات ریسک
6. داشتن اندیشه بازگشت از آینده

منابع یادگیری مدیریت ریسک

اگر به دنبال منابع نوشتاری برای یادگیری مدل ریسک و مدیریت ریسک هستید، پیشنهاد می‌کنیم کتاب‌های مرجع لاتین و فارسی زیر را مطالعه کنید:

• Understanding and Managing Model Risk: A Practical Guide for Quants, Traders and Validators, BY Massimo Morini (Author)

• Risk Modeling, Assessment, and Management, BY Yacov Y. Haimes (Editor), Andrew P. Sage (Series Editor)

• Risk Model Validation, BY Christian Meyer and Peter Quell

• مدیریت سرمایه گذاری و ریسک، نویسنده: مرتضی کوچه لقمانی

اگر به گذراندن دوره‌های آنلاین علاقمندید، دوره رایگان مدیریت ریسک در وبسایت مکتبخونه گزینه خوبی برای شروع یادگیری در این زمینه است.(لینک دوره)

آکادمی بازار همراه معتمد شما برای مدیریت کسب و کار

آکادمی توسعه کسب و کار آکادمی بازار با هدف توانمندی دانشجویان و شاغلان در حوزه فروش، بازاریابی و مدیریت کسب و کار، دوره‌های بسیاری برای افراد، شرکت‌ها و سازمان‌های گوناگون برگزار کرده است.

استاد محمدی با ارائه مشاوره تخصصی در حوزه کسب و کار و مشاوره فروش مشکلات موجود در سر راه شکوفایی مسیر شغلی شما را شناسایی و با راهبری حرفه‌ای، آینده شغلی شما را تضمین می‌کند.