معرفی انواع سبک های رهبری
سبک های رهبری که برای گروه‌ها و سازمان های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد بسیار متنوع است که در این بخش به معرفی معروف‌ترین آن‌ها می‌پردازیم.
1- رهبری استبدادی
در رهبری استبدادی، رهبر نقش بسیار قوی، تعیین‌کننده و مرکزی دارد. او تصمیم‌گیری‌های مهم و کلان را به تنهایی انجام داده و دستورات و حکم‌های واضحی را به اعضای گروه ارائه می‌دهد، که اعضا باید این دستورات را اجرا کنند. در این سبک رهبری، مشارکت اعضا در تصمیم‌گیری‌ها کم است و تمرکز اصلی بر روی تصمیمات و اقدامات رهبر است.
این سبک رهبری معمولا در شرایط اضطراری و بحرانی کارآیی دارد که تصمیمات سریع و فوری باید اتخاذ شوند. اما در مواقعی که نیاز به مشارکت و تعامل اعضا باشد یا افراد احساس کنند که توانمندی‌ها و نظراتشان در نظر گرفته نمی‌شود، ممکن است مشکلاتی را ایجاد کند.
در این شیوه رهبری چون اعضا دخالتی در تصمیم‌گیری‌ها ندارند، مسئولیت تصمیمات نیز تنها بر عهده رهبر است. بنابراین تجربه و تخصص بالای رهبر نقش مهمی در موفقیت این روش رهبری دارد.
2- رهبری مشارکتی
در این سبک رهبری در مدیریت مشارکتی، رهبر با اعضای گروه همکاری می‌کند و نظرات، ایده‌ها و تجربیات آن‌ها را در تصمیم‌گیری‌ها و فرآیندهای مدیریتی خود دخالت می‌دهد. در این سبک، رهبر به عنوان یک فراهم‌کننده محیط مشارکتی شناخته می‌شود و تلاش می‌کند تا اعضا را به تعامل و مشارکت تشویق کند. این سبک رهبری به اشتراک‌گذاری مسئولیت‌ها و توجه به تنوع نظرات تاکید دارد.
در واقع در این شیوه رهبری و مدیریت، افراد به مشارکت در تصمیم‌گیری‌های دعوت شده و نظرات مختلف به عنوان منابع ارزشمند در نظر گرفته می‌شوند. این سبک رهبری توانایی ایجاد تغییر و انعطاف‌پذیری را ترویج می‌کند و به توسعه توانمندی‌ها و رشد افراد اهمیت می‌دهد. مسئولیت اجرای تصمیمات مشترک و تحقق اهداف گروه به اشتراک گذاشته می‌شود.
رهبری مشارکتی معمولا در مواقعی که نیاز به انگیزه بخشی، تیم ورک، انعطاف پذیری و تصمیمات مشترک باشد، موثر عمل می‌کند. این سبک رهبری توانایی تغییرات سازمانی و حل مسائل پیچیده را ممکن ساخته و باعث افزایش ارتباطات و انگیزه اعضا می‌شود. از این رو رهبران معمولا در مواقعی که اعضای تیم توانایی‌ها و تجربیات باارزشی دارند، از این سبک رهبری بهره می‌گیرند.
3- رهبری تحول گرا
یکی از معروف‌ترین و تاثیرگذار‌ترین سبک های رهبری در مدیریت، رهبری تحول گرا یا تحول آفرین است که باعث تغییر و تحول عمیق در اعضا و سازمان می‌شود. در این متد، رهبر اعضا را تشویق می‌کند تا اهداف بلند مدت و ارزش‌های مشترک سازمانی را مد نظر قرار داده و نسبت به تحقق آن‌ها متعهد باشند. این سبک بیش از هر چیز بر توسعه و رشد اعضا و تعالی سازمانی تمرکز دارد.
رهبری تحول گرا معمولا در مواردی موثر است که سازمان برای مواجهه با چالش‌های پیچیده به راهکارهای جدید و نوآورانه نیاز دارد. این نوع رهبری اعضا را به ایجاد تغییر و تحول و سازمان را به سمت بهبود عملکرد و توسعه پایدار هدایت می‌کند. به عبارت دیگر، رهبران تحول آفرین قدرت شکستن کلیشه‌ها و ایجاد تغییر را دارند و به شدت به تحقق اهداف بلندمدت و ایجاد ارتقا در سازمان‌ها متعهد هستند.
الهام‌بخشی، اعتقاد به ارزش‌ها و اهداف مشترک، توجه به رشد و توسعه فردی اعضا، استفاده از ایده‌های نوآورانه، توجه به رضایت و عملکرد، و تعامل فعال با اعضا از جمله مهم‌ترین ویژگی‌های رهبری تحول آفرین است.
4- رهبری خدمت گزار
یکی از انواع خاص و ارزشمند سبک های رهبری در مدیریت، رهبری خدمت گزار است که به عنوان یک شیوه رهبری اخلاقی و انسانی از آن یاد می‌شود. در این روش رهبری، رهبر به جای تاکید بر قدرت و اختیارات شخصی، خود را خدمت گزار اعضای تیم می‌داند و بر رفع نیازها و ایجاد رفاه برای اعضای گروه تمرکز دارد.
ویژگی‌های اصلی این روش شامل خدمت به دیگران، شناخت نیازها، توسعه فردی، اعتماد و تعهد، تفکر سیستمی و مسئولیت‌پذیری هستند. رهبران خدمت‌گزار تمرکز خود را بر تعاملات مثبت و بهبود رضایت اعضا می‌گذارند. این روش در مدیریت سازمان‌هایی موفق است که به برقراری ارتباطات مثبت و ایجاد فرهنگ سازمانی سالم نیاز دارند.
رهبری خدمت گزار به رشد و توسعه فردی و گروهی و بهبود عملکرد تیم کمک می‌کند و اثرات مثبتی بر توسعه سازمانی و ارتقا روابط انسانی دارد.
بیشتر بخوانید: عملکرد تیم فروش خود را با این 10 گام بهبود دهید
5- رهبری به سبک مربی
رهبری معلمانه یا رهبری به سبک مربی یکی از سبک‌های رایج رهبری است که در آن رهبر به عنوان یک مربی یا مشاور برای اعضای تیم خود عمل می‌کند. در این سبک، تمرکز اصلی رهبر بر توسعه مهارت‌ها، رشد فردی، و بهبود عملکرد افراد تحت مدیریت او است.
رهبران کوچینگ سعی دارند با ارائه بازخورد مستمر و توجیه عملکرد، اعضای تیم را به بهبود عملکرد ترغیب کرده و آن‌ها را در تعیین اهداف و حل مسائل حرفه‌ای راهنمایی کنند. ویژگی‌های اصلی این سبک شامل توسعه فردی و مهارتی اعضا، ارتقا عملکرد، تفکر زمان‌بندی، مشارکت فعال، و استفاده از انگیزه شخصی می‌باشد.
روال رهبری کوچینگ معمولا در مدیریت سازمان‌هایی که به توسعه مهارت‌ها، بهبود عملکرد و رشد شخصی اعضا نیاز دارند، موثر است و به تقویت ارتباطات بین رهبر و اعضا، افزایش توانایی‌ها و تحقق اهداف فردی و سازمانی کمک می‌کند.
6- رهبری کاریزماتیک
رهبری جذاب یا کاریزماتیک، یک نوع سبک رهبری است که در آن رهبر با استفاده از جذبه شخصیتی و کاریزما، توانسته است اعضای تیم یا سازمان را به تعامل و پیروی از خود ترغیب کند. این نوع رهبری بیش از ساختارها و روش‌های سازمانی، بر مهارت‌ها و ویژگی‌های شخصی رهبر تاکید دارد.
ویژگی‌های رهبری کاریزماتیک شامل داشتن کاریزما (جذابیت شخصیتی)، توانایی انگیزش و ترغیب اعضا، برقراری ارتباطات موثر و تخصص در زمینه کاری است. این نوع رهبری در مواردی کارآیی دارد و موثر عمل می‌کند که نیاز به تغییرات، ایجاد انگیزه، و ترکیب گروه‌های گوناگون وجود دارد. با این حال، مراقب باشید که رهبری کاریزماتیک در حد متعادل باقی مانده و به رهبری استبدادی تبدیل نشود.
7- رهبری بوروکراتیک
رهبری بوروکراتیک یکی از سبک‌های مدیریت در سازمان‌هاست که معمولا در سازمان‌های سنتی و با ساختارهای قدیمی مشاهده می‌شود. در این سبک رهبری، رهبران به رعایت دقیق قوانین و مقررات سازمانی اهمیت می‌دهند و انتظار دارند که کارکنان نیز این قوانین را رعایت کنند. ساختارها و روال‌های معمول در سازمان حفظ می‌شوند و تغییرات به صورت محدود اعمال می‌شود.
یکی از ویژگی‌های اساسی این نوع رهبری، نظارت دقیق بر عملکرد اعضا است. رهبران بوروکراتیک از کارکنان انتظار دارند تا وظایف خود را با دقت و با استفاده از روش‌های مشخص انجام دهند. تصمیم‌گیری‌ها در این سبک به صورت منطقی و بر اساس اطلاعات و داده‌های موجود انجام می‌شود و جزئیات کارها به دقت توجه می‌شود.
با وجود مزایایی نظیر حفظ پایداری و انضباط در سازمان، این سبک رهبری ممکن است آزادی، انعطاف‌پذیری و نوآوری اعضا را کاهش دهد. همچنین، ممکن است در مواجهه با مسائل پیچیده و تغییرات سریع، عملکرد سازمان را محدود کند. این نوع رهبری نشان‌دهنده تمایل به حفظ نظم و ساختار موجود است و تغییرات مهم را با احتیاط انجام می‌دهد.
دلیل مقاومت رهبران بوروکراتیک در برابر تغییرات و اصلاحات، حفظ نظم و اصول موجود سازمان و ترس از هدر رفتن منابع و و سرمایه‌ها است.
8- رهبری معاملاتی
سبک رهبری معاملاتی بر اساس معامله و تبادل میان رهبر و اعضای تیم تاکید دارد. در این نوع رهبری، رهبران معاملاتی مانند پاداش، تنبیه و انتظارات مشخص برای تنظیم تعااملات استفاده می‌کنند. این نوع رهبری معمولا در سازمان‌هایی که نیاز به مدیریت دقیق و سازمان‌دهی وظایف دارند، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
این سبک به مدیران کمک می‌کند تا عملکرد و دقت در انجام وظایف اعضا را بهبود دهند. با این حال، نقدهایی در خصوص کمبود انعطاف‌پذیری و ایجاد انگیزه شخصی در اعضای تیم به این روش رهبری وارد است.
معرفی سبک رهبری هرسی و بلانچارد
سبک رهبری هرسی و بلانچارد، یک مدل معروف در زمینه رهبری است که توسط دکتر پل هرسی و کن بلانچارد ارائه شده است. این مدل بر مبنای مفهوم مدیریت توسعه‌یافته یا رهبری موقعیتی (Situational Leadership) ساخته شده و بر توجه به نیازها و توانایی‌های اعضای تیم تاکید دارد.
اصول و ویژگی‌های مهم این مدل شامل چهار سبک اصلی رهبری، تطابق با مخاطبان، تغییر سبک‌ها و توسعه مهارتهای رهبری می‌شوند.
در این مدل، چهار سبک اصلی رهبری به نام‌های S1 تعیین وظایف، S2 تشویق، S3 شور و اشتیاق، و S4 مدیریت تخصصی تعریف شده‌اند. هر سبک بر اساس توانمندی و انگیزه اعضای تیم تغییر می‌کند. رهبران باید توانایی داشته باشند تا سبک خود را با موقعیت و نیازهای اعضای تیم تطابق دهند و در طول زمان از یک سبک به سبک دیگر تغییر کنند.
این مدل تاکید دارد که آموزش و توسعه مهارتهای رهبری فرآیند مداومی است و رهبران باید مداوم به بهبود عملکرد و کسب بهره‌وری تیم‌های خود ادامه دهند.
مدل هرسی و بلانچارد به رهبران ابزارها و راهکارهایی ارائه می‌دهد تا سبک رهبری مناسب را در هر موقعیت انتخاب کنند و به بهبود مدیریت و رهبری خود بپردازند. این مدل به ویژه در محیط‌های کاری و تیمی مورد استفاده قرار می‌گیرد و به رهبران کمک می‌کند تا به بهترین نتایج در مدیریت اعضای تیم‌شان برسند.
معیارهای انتخاب سبک رهبری در مدیریت
انتخاب نوع سبک رهبری در مدیریت یک مسئله حیاتی است و به معیارهای زیر بستگی دارد:
- نوع سازمان و محیط کسب و کار: نوع سازمان نقش مهمی در انتخاب سبک رهبری دارد. هر نوع سبک رهبری ممکن است برای یک نوع سازمان موثرتر باشد. در سازمان‌های در حال رشد، سبک رهبری خلاقانه و ترکیبی از معاملاتی و تحول گرا ممکن است مناسب باشد.
- هدف‌ها و اولویت‌ها: اهداف و اولویت‌های سازمان می‌توانند تعیین کننده سبک رهبری باشند. اگر هدف اصلی افزایش سود و بهره‌وری باشد، انتخاب سبک رهبری معاملاتی گزینه مناسبی خواهد بود.
- خصوصیات اعضای تیم و رهبر: برای انتخاب سبک رهبری در مدیریت باید خصوصیات اعضای تیم و رهبر در نظر گرفته شود. از جمله این خصوصیات می‌توان به تجربه، ویژگی‌ها و ارزش‌های شخصی، مهارت‌ها، توانمندی‌ها و نیازهای انگیزشی اشاره کرد. هر سبک رهبری می‌تواند برای تیم‌های خاصی کاربردی و موثر باشد.
- موقعیت فعلی: وضعیت کنونی سازمان نیز در انتخاب نحوه رهبری آن موثر است. مثلا آیا سازمان در موقعیت بحرانی قرار دارد یا شرایط عادی و رو به رشد و آیا نیاز به تغییرات بزرگ دارد می‌تواند تعیین کننده سبک رهبری باشد.
- نیازها و انگیزه‌ها: درک نیازها و انگیزه‌های اعضای تیم نیز مهم است. مثلا اینکه افراد کار کردن در یک محیط منظم و یکنواخت را ترجیح می‌دهند یا خلاقیت، نوآوری و چالش‌های جدید برایشان جذاب است؟ به عنوان نمونه برای افرادی که به توسعه فردی علاقه دارند، سبک رهبری به شیوه مربیان مناسب‌تر است.
- استراتژی سازمان: استراتژی کلی سازمان نیز یکی دیگر از معیارهای تعیین کننده شیوه رهبری است. برای مثال، در صورتی که استراتژی سازمان بر مشارکت و تعامل تاکید داشته باشد، سبک رهبری کاریزماتیک و معاملاتی ممکن است مناسب باشد.
نکته مهم این است که رهبران و مدیران سازمان‌ها توانایی رهبری چندگانه و تلفیق روش‌های مختلف رهبری را داشته باشند و به تطابق با تغییرات در محیط سازمانی و نیازهای تیم‌های خود بپردازند.
جمع‌بندی
در این مقاله به معرفی سبک های رهبری در مدیریت و بیان ویژگی‌ها و موارد کاربرد آن‌ها پرداختیم. همانطور که می‌دانید رهبری و مدیریت یک علم کاربردی و تجربی است. شما با شناخت سبک های مختلف رهبری و آشنایی با نقاط ضعف و قوت آن‌ها می‌توانید در موقعیت‌های مختلف با تحلیل شرایط و براساس معیارهای ذکر شده بهترین سبک را انتخاب کرده و به کار ببرید.
حتی می‌توانید برای دست یابی به نتایج بهتر روش‌ها را باهم ترکیب کرده و به در شرایط مختلف بهترین عملکرد را داشته باشید. سبک رهبری برای هر تیم و سازمان یک موضوع ثابت نیست و بر اساس وضعیت تیم و شرایط زمانی می‌تواند تغییر کند.
