انتقاد چیست؟ نحوه صحیح انتقاد سازنده

انتقاد چیست؟

انتقاد یعنی تعریف نکات مثبت یا منفی هر کسی یا هر چیزی. انتقاد به دو حالت سازنده و غیر سانده بیان می‌شود. بنابراین در روانشناسی مدرن تمرکز بر انتقاد مثبت و سازنده است که باعث بهبود و رشد فردی می‌گردد.

با این حال، آیا می‌توانید بدون لطمه زدن به عواطف یا احساسات یا خشمگین نکردن فردی انتقاد سازنده کنید؟ آیا می‌توانید با مهربانی انتقاد کنید؟ بر خلاف تصور، انتقاد سازنده بسیار دشوار است. اما غیر ممکن، غیر ممکن است.

شما می‌توانید با محبت و مهربانی از فردی انتقاد کنید و شانس پذیرش و سازندگی انتقادتان را داشته باشید. ما در این مقاله به تعریف انتقاد سازنده با مهر و محبت می‌پردازیم. در واقع فردی که مورد انتقاد قرار می‌گیرد یا فردی که انتقاد می‌کند به یک اندازه سهم دارند.

چرا انتقاد می‌کنیم؟

چرا ما از دیگران انتقاد می‌کنیم؟ ممکن است این سوال پاسخ‌های اندکی دربر داشته باشد. با این حال اکثر دلایل مشترک است.

1. تا فردی رشد و پیشرفت کند

گاهی اوقات، نقد یک واکنش صادقانه و خیرخواهانه است و قصد ما تنها کمک به فرد است. ما می‌خواهیم به کسی کمک کنیم تا رشد و پیشرفت کند. همچنین تغییرات مثبت را در فرد مشاهده کنیم.

برای مثال اگر به طور مداوم یک مجله یا وبلاگ بخوانیم، ممکن است موضوعی ما را آزار دهد یا ناراحت کند. در این صورت می‌خواهیم موردی را تغییر دهیم یا اصلاح کنیم. ممکن است فردی که مقاله‌ای در مجله مورد علاقه شما چاپ می‌کند، تیترهای بسیاری انتخاب کرده باشد.

علاوه بر این، ویراستار بارها متن را از لحاظ مشکل گرامر یا املایی بررسی کرده باشد. با این حال شما می‌خواهید متن را به بهترین شکل تغییر دهید و اصلاح کنید. بنابراین شما انتقاد می‌کنید تا به رشد و پیشرفت آن‌ها کمک کنید.

2. تا بحث را ادامه دهیم

گاهی اوقات دلیل انتقاد کردن ادامه دادن به یک بحث یا گفتگو است. این روش هوشمندانه است،‌ اما اگر به درستی و سازنده نباشد، ممکن است به قضاوت یا سوء تفاهم منجر شود. ممکن است شما به منظور ادامه یک بحث از فردی انتقاد کنید تا نظر مخالف خود را بیان کنید یا به تعامل اطلاعات بیشتری بپردازید.

3. تا فردی را آزار دهیم

گاهی اوقات فردی را دوست نداریم و به طور خودآگاه یا ناخودگاه می‌خواهیم با کلام خود او را آزار و مورد نکوهش قرار دهیم. در این صورت انتقاد ما یک عمل منفی است و به جای سازندگی و تغییر مثبت، باعث آزار و اذیت فرد می‌شود. بنابراین این گونه انتقاد مخرب است.

4. تا خود نمایی کنیم

برخی علاقه به نمایش قدرت، هوش و دانش خود دارند یا به عبارتی تمایل به خود نمایی دارند. به همین دلیل از انتقاد به عنوان سلاحی به منظور خرد کردن دیگران و برتر جلوه دادن خود استفاده می‌کنند. بنابراین با این روش خود را بهتر و برتر از دیگران می‌بینند و رفتار و اخلاق دیگران را به چالش می‌کشند.

پیش از آنکه فردی را مورد نکوهش قرار دهید، دلایل خود را بررسی کنید. اگر دلایل شما قضاوت، آزار و اذیت و … بود، بدانید که خودتان هم انرژی منفی دریافت می‌کنید. توصیه می‌کنیم پیش از انتقاد مخرب و نکوهش دیگران، لحظه‌ای تامل کنید و احساسات خود را مشاهده کنید.

چرا می‌خواهید انتقاد منفی کنید؟ دلیلش چیست؟ آیا این کار باعث ناراحتی دوباره شما نمی‌شود؟ به یاد داشته باشید تنها انتقاد سازنده و مثبت به رشد و پیشرفت کمک می‌کند.

چرا انتقاد باعث آزار و خشم می‌شود؟

اغلب مردم به درستی انتقاد نمی‌کنند. (حتی در بیان نوع سازنده و مثبت) علت این اشتباه چیست؟ چرا نمی‌توانیم به انتقاد به صورت سازنده و مثبت نگاه کنیم؟

1. استفاده از کلمات اشتباه: ممکن است شما از کلمات یا جملات اشتباه یا توهین آمیز استفاده کنید و فرد را با جملات آزار دهنده مورد انتقاد قرار دهید. در این صورت محتوای اصلی شما بی‌ارزش می‌شود و فرد آزرده می‌گردد.
2. تمرکز بر فرد: اگر به جای رفتار یا گفتار، خود شخص را مورد انتقاد قرار دهیم، باعث خشم و آزار می‌شویم. ممکن است فرد مقابل تصور کند شما توهین می‌کنید و متوجه انتقادتان بر رفتارش نمی‌شود.

به این مثال توجه کنید: «تو یک نویسنده بازنده هستی.» در این صورت نحوه بیان شما اهمیت ندارد. چرا که اکثر مردم انتقاد به شخص را نمی‌پذیرند. توجه کنید برخی نمی‌پذیرند. آنان تصور می‌کنند گفتار و رفتارشان درست و انتقاد شما اشتباه است. این افراد حتی انتقاد سازنده و مثبت را هم نمی‌پذیرند.

چگونه انتقاد سازنده کنیم؟

چگونه می‌توانیم انتقاد سازنده در محل کار یا در رابطه عاطفی کنیم و یک بازخورد مثبت دریافت کنیم؟ اگر تصور می‌کنید نظر شما باعث رشد و پیشرفت فردی می‌شود، بنابراین نظرتان را اعلام کنید و انتقاد سازنده و مثبت‌تان را به اشتراک قرار دهید.

بنابراین اگر فرد مقابل‌تان آماده پذیرش انتقاد بود، به او کمک کنید. مسیر درست را نشان دهید و تاثیر سازنده‌ و مثبتی در تغییر و رشد دیگران بگذارید.

۱. روش ساندویچ بازخوردی

روش «ساندویچ بازخوردی» یک تکنیک پرطرفدار بیان انتقا‌د سازنده است. ساندویچ باز خورد یعنی شما یک انتقاد (مخلفات داخل ساندویچ) را بین دو گفتار مثبت (دو لایه نان ساندویچ) قرار می‌دهید. بنابراین انتقا‌د خود را به صورت «مثبت-انتقاد سازنده-مثبت» بیان می‌کنید. به منظور درک بیشتر به بخش زیر توجه کنید:

ابتدا شما نکات قوت و مثبت فرد و هر چیزی که دوست دارید را بیان می‌کنید. سپس درباره مسئله‌ای انتقاد می‌کنید تا باعث سازندگی و پیشرفت فرد شوید. در پایان دوباره نکات مثبت فرد را بیان می‌کنید تا ساندویچ بازخورد خود را جمع کنید. با این روش می‌توانید شاهد یک نتیجه مثبت از انتقادتان باشید. چرا که شما انتقاد سازنده خود را میان دو تعریف مثبت قرار دادید.

مثالی از روش ساندویچ بازخوردی

شما می‌خواهید به روش ساندویچ بازخوردی یا «مثبت-انتقاد سازنده-مثبت» از یک وب سایت ا‌نتقاد کنید: اولین تعریف شما (اولین لایه ساندویچ) مثبت است و ممکن است بگویید: «چه وب سایت خوبی دارید! طرح کلی سایت را دوست دارم و فضای وب سایت صمیمانه است.

طراحی وب سایت زیبا و چشمگیر و برازنده برند شرکت‌تان است. از تصاویر و ویدیوهایی که در وب سایت قرار می‌دهید لذت می‌برم و کمک بسزایی به من می‌کند.»

لایه دوم و انتقادی (مخلفات ساندویچ): «به نظرم دو قسمت وب سایت را می‌توانید به بهترین شکل تغییر دهید. در هر مقاله نکات و محتوای بسیاری بدون دسته بندی قرار دارد که باعث سردرگمی خواننده می‌شود. فکر می‌کنم اگر مقدار محتوا کمتر شود، برای خواننده یا کاربر جذاب‌تر می‌شود. اندازه فونت متن بسیار ریز است. من هنگام خواندن مطالب سایت به مشکل بر خوردم و به سختی می‌توانستم متن را بخوانم.»

دومین تعریف مثبت (لایه دوم ساندویچ) که شما باید دوباره نکات مثبت را بیان کنید تا شاهد نتیجه سازنده، مثبت، رشد و پیشرفت باشید: «تمام وب سایت عالی است. خیلی به تصاویر، ویدیو و طراحی وب سایت علاقه دارم. فکر می‌کنم اگر محتوا کمتر و اندازه فونت بیشتر شود، بازدید کنندگان بیشتری در وب سایت پیدا می‌کنید و ترافیک وب سایت‌تان بیشتر می‌شود.»

نحوه صحیح استفاده از روش ساندویچ بازخورد

«ساندویچ بازخورد» یک چارچوب مناسب به منظور ارائه یک انتقاد سازنده است. چرا که ابتدا تعریف و نظرات مثبت خود را اعلام می‌کنید. به فرد مقابل نشان می‌دهید که طرف او هستید و حرف‌تان از روی حسادت یا دشمنی نیست.

پس از اعلام نکات منفی و انتقا‌د سازنده و مثبت، حرف‌تان را با نقاط قوت و مثبت تمام کنید. آخرین لایه، انتقاد شما را مثبت‌تر نشان می‌دهد و اجازه نمی‌دهد مزه تلخ آن باقی بماند.

علاوه بر این لایه آخر به فرد مقابل یادآوری می‌کند که او خوب است و به منظور بهتر شدن می‌تواند تغیراتی ایجاد کند. روش ساندویچ بازخوردی مناسب زمانی‌ست که شما می‌خواهید از فردی که به خوبی نمی‌شناسید یا شناخت کامل ندارید، انتقاد کنید.

در غیر این صورت ممکن است انتقاد شما توهین آمیز باشد و باعث ناراحتی فرد مقابل شود. با این حال برخی به روش ساندویچ بازخوردی علاقه ندارند. چرا که تصور می‌کنند بیان نکات مثبت، نقاط ضعف را می‌پوشاند و باید به صورت مستقیم انتقاد کرد. به یاد داشته باشید شما نباید با بیان انتقاد خود باعث سرخوردگی و ناراحتی کسی شوید. شما می‌خواهید به فرد مقابل‌تان کمک کنید تا رشد و پیشرفت کند. بنابراین بهتر است نقاط قوت را نیز بیان کنید.

۲. بر شرایط تمرکز کنید، نه بر خود شخص

اگر می‌خواهید از کسی انتقاد کنید از شرایط انتقاد کنید و خود شخص را تخریب نکنید یا مورد نکوهش قرار ندهید. به منظور درک بهتر به مثال زیر توجه کنید:

«تو واقعا خسته کننده هستی. همیشه یک موضوع را بارها و بارها تکرار می‌کنی. واقعا خواب آور هستی.» حتی اگر این جملات را با لحن مناسب بیان کنید و نیت‌تان کمک به رشد و بهبود فرد باشد، انتقا‌د شما سازنده و مثبت نخواهد بود.

اگر با این روش انتقاد خود را بیان کنید، ممکن است فرد مقابل احساس کند به او اهانت کردید و مشکل خود شخص اوست، نه شرایط. بنابراین سعی کنید از روش «ساندویچ بازخورد» استفاده کنید. ابتدا نکات مثبت را بیان کنید، سپس انتقاد کنید. در پایان، باز هم نقاط قوت را اظهار کنید.

برای مثال به جای آنکه بگویید: «تو همیشه منفی نگر هستی.» ابتدا از او تعریف کنیم و سپس انتقاد خود را نسبت به شرایط و نه به خود فرد بیان کنیم. «چند بار از ابراز نظرت ناراحت شدم. مثلا آخرین باری که موهایم را کوتاه کردم، اولین حرفی که زدی این بود که چقدر زشت شدی. این حرفت مرا متعجب و کمی ناامید کرد.»

بنابراین زمانی انتقاد سازنده است که به خود فرد توهین نشود. در این مثال خود فرد از رفتارش جدا شد و شخص مورد انتقاد قرار نگرفت. بلکه رفتار او مورد انتقا‌د سازنده قرار گرفت.

چگونه با کمک این روش انتقاد سازنده کنیم؟

ابتدا شرایط را از فرد جدا کنید. نکوهش خود شخص توهین آمیز است. فرد را از انتقاد خود جدا کنید و بر رفتار، اعمال، گفتار، شرایط و مشکلات تمرکز کنید. بنابراین سعی کنید درباره رفتار یا شرایط نظر بدهید و انتقاد کنید، نه ذات فرد. به مثال‌های زیر توجه کنید:

جمله «تو کثیف هستی» با جمله «لباس‌هایت کثیف هستند» متفاوت است. جمله «تو آشپز بدی هستی» با جمله «غذا چرب است» متفاوت است. هیچگاه از این جملات در انتقادات‌تان استفاده نکنید: «من از …خسته شدم. تو منفی نگر، احمق، تنبل، به دردنخور و … هستی.»

با انتقادات خود توهین و حمله نکنید. از افعال مجهول به جای افعال معلوم استفاده کنید. چرا که افعال مجهول توجه را از فرد به شرایط یا رفتار تغییر می‌دهد.

۳. انتقاد خود را صریح‌تر بیان کنید

هر چه انتقاد شما صریح‌تر باشد، قابل اجراتر و سازنده‌تر است. علاوه براین، بازخورد بهتری دارد. به منظور درک بهتر جملات صریح‌ و مبهم زیر را مقایسه کنید:

• جمله مبهم: «سلام سارا، خیلی دوست دارم مقاله‌هایی درباره ارتباط بنویسی.»
• جمله صریح: «سلام سارا. من می‌خواهم درباره نحوه برقراری ارتباط اطلاعات بیشتری یاد بگیریم. خیلی خوشحال می‌شوم اگر کمکم کنی.»

بیان جملات مبهم اشتباه نیستند. اما جملات صریح کمک می‌کند تا درک بهتر و ساده‌تری از نیازها داشته باشیم. بنابراین کمک مفیدتری نیز کنیم. اگر می‌خواهید نتایج بهتری کسب کنید، اگر می‌خواهید دیگران به شما کمک کنند و … به صورت مستقیم و صریح نظرات‌تان را بیان کنید.

چگونه صریح‌تر انتقاد یا صحبت کنیم؟

به جای آنکه بر ایده‌های ذهنی خود تمرکز کنید، بر هدف نظرات‌تان متمرکز شوید. «من خوشم نمیاد» یا «من دوست ندارم» جملات واضحی نیستند. خواسته، نیاز و نظرات‌تان را به طور واضح و صریح بیان کنید. با این روش فرد مقابل دچار سردرگمی یا سوء تفاهم نمی‌شود. خواسته و نظرات شما را بهتر درک و عمل می‌کند و در صورت نیاز به شما کمک می‌کند.

۴. درباره موضوعات قابل اجرا نظر بدهید

نکته اصلی ا‌نتقاد شما کمک به بهبود و رشد فرد مقابل است. بنابراین درباره موضوعاتی صحبت کنید که فرد بتواند اجرا کند و تغییر دهد. اگر انتقاد و نظرات شما خارج از کنترل فرد مقابل باشد،‌ ممکن است انتقاد مخرب یا غیر سازنده‌ای شود. بنابراین حرف شما تنها باعث ناراحتی فرد می‌گردد. چرا که نمی‌تواند شرایط یا رفتاری را تغییر دهد.

تصور کنید دوست شما در مسابقه خوانندگی حضور دارد و به مرحله آخر رسیده است. او از شما می‌خواهد نقاط ضعفش را بیان کنید. بنابراین شما تنها می‌توانید درباره موضوعات قابل تغییر همچون تن صدا، طرز ایستادن یا انتخاب آهنگ او نظر بدهید.

شما نباید از صدای او انتقاد کنید. چرا که او نمی‌تواند صدایش را تغییر دهد و نوع صدایش انتخاب او نیست. بنابراین اگر بگویید صدایت کلفت است و کمی نرم‌تر بخوان، این حرف سازنده‌ای نخواهد بود.

اگر می‌خواهید بدانید کدام یک از نظرات و انتقادات‌تان قابل اجرا است، کافیست کمی دلسوزانه برخورد کنید. همچنین سعی کنید شرایط فرد مقابل را درک کنید.

۵. به رشد و پیشرفت کمک کنید

هنگامی که به درستی انتقاد سازنده کردید، به منظور رشد و پیشرفت فرد مقابل توصیه‌های سازنده کنید. همچنین در صورت نیاز به او کمک کنید تا تغییر مثبت ایجاد شود. ابتدا سعی کنید توصیه‌هایی که می‌کنید با لحنی مهربان بیان شود. لحن بیان شما اهمیت بسیاری دارد. چرا که هر فردی می‌تواند برداشت‌های متفاوتی از گفتار شما داشته باشد.

توصیه‌های‌تان قابل اجرا باشد. شما می‌خواهید با نظرات‌تان به فرد مقابل کمک کنید. بنابراین توصیه‌های‌تان در حد شعار و تخیلی نباشد. به مثال زیر توجه کنید:

یک توصیه ضعیف: «سخنرانی‌ات خیلی طولانی بود. کوتاه‌تر کن.» این توصیه شما سازنده و کارآمد نیست. کوتاه کردن یک سخنرانی روش‌های گوناگونی دارد: خلاصه نکات، حذف برخی مثال‌ها، تندتر صحبت کردن و غیره. بنابراین سعی کنید توصیه و پیشنهادتان صریح‌تر باشد.

یک توصیه مناسب و سازنده: «به جای ۲ یا ۳ مثال برای هر نکته، سعی کن یک مثال بیان کنی. با این روش سخنرانیت تاثیر بیشتری دارد. زمان سخنرانیت هم از ۳۰ دقیقه به ۲۰ دقیقه می‌رسد.» توصیه‌های خوب و مناسب، صریح‌تر هستند. بنابراین انتقادتان را به صورت غیر مستقیم بیان نکنید. زیرا فرد مقابل متوجه ضعف کار خود نمی‌شود.

۶. فرضیه سازی نکنید

آخرین روش انتقاد سازنده نساختن فرضیه است. به بیان دیگر زمانی انتقاد کنید که فرد را به خوبی می‌شناسید و حقیقت را درباره او می‌دانید. بر اساس فرضیات ذهنی خود فردی را مورد انتقاد یا نکوهش قرار ندهید. چرا که اگر فرضیه شما اشتباه باشد، باعث دلخوری و ناراحتی می‌شود. به مثال‌های زیر توجه کنید:

انتقاد: «سخنرانی‌ات خسته کننده بود. به نظرم سخنران نگران و مضطرب بود و نمی‌توانست حاضران را هدایت کند.» فرضیه: «سخنران هیچ وقت در جمع صحبت نکرده بود.»

جمله بالا تنها یک فرضیه است که لزوما حقیقت ندارد. در واقع سخنران یک انسان است و بر اساس طبیعتش ممکن است در یک محیط جدید نگران و مضطرب شود. بنابراین نمی‌توان گفت هیچگاه در جمع صحبت نکرده است.

فرضیه سازی همچون یک قضاوت اشتباه است و سازنده نیست. بنابراین اگر می‌خواهید از فردی انتقاد کنید، ابتدا به دلیل انتقاد خود فکر کنید. سپس بررسی کنید آیا انتقاد شما مثبت و سازنده است یا خیر. لحن، انتخاب کلمات و نحوه بیان انتقاد شما اهمیت بسیاری دارد.