پژوهشگرانی به نام های جفری هال (Jeffrey Hall)، مایکل رسباش (Michael Rosbash) و مایکل یانگ (Michael Young) به خاطر پژوهشی که در مورد ساعت بدن یا ساعت زیستی انجام دادند، موفق به دریافت جایزه نوبل دریافت نمودند. کمیته جایزه نوبل در مورد کار آنان می‌گوید: «ساعت بدن با دقت خارق العاده ای فیزیولوژی و کارکرد بدن ما را در طول روز تنظیم می نماید. ساعت درونی بدن در واقع عملکرد قسمت های حساسی چون رفتار، میزان هورمون‌ها، خواب، دمای بدن و متابولیسم را تنظیم می نماید.»

پژوهشگران اعتقاد دارند که اطلاع از ساعت بدن نه تنها می تواند آرامش بیشتری را به شخص بدهد، بلکه از خطر ابتلا به بیماری هایی چون سرطان، حملات قلبی، دیابت، افزایش وزن و … نیز جلوگیری می نماید.
آیا تاکنون برایتان پیش آمده صبح با وجود اینکه شب خواب کاملی داشته اید، اما بازهم خسته بوده و توان برخاستن از خواب را نداشته باشید؟!

طبق جدیدترین پژوهش ها،  بین ساعت بدن و ابتلا به بیماری های مختلف ارتباط وجود دارد. بررسی های اخیر پژوهشگران نشان می دهد، اگر خارج از ساعت بدن به فعالیت های مختلف مشغول باشید، نه تنها خستگی دو چندان بدن را موجب، بلکه احتمال ابتلا به بیماری های مزمن هم بیشتر می گردد.

ارتباط بین ساعت بدن و شرایط خواب

انسان‌ها، ماشین‌هایی حساس به زمان هستند علاوه بر آن به نظر می‌رسد ما به خواب منظم و تغذیه در زمان مشخص احتیاج داریم، تا ساعت بدن ما  قادر باشد به شکل هماهنگ عمل نماید. مطالعات نشان می‌دهد که اگر ساعت طبیعی خوابیدن و بیدار شدن بدن خود را با فعالیت‌هایی همچون کار شبانه، سفر یا بیدار ماندن در کنار کودک در شب، باید هزینه‌ی آن را هم پرداخت نماییم. اختلال در ساعت خواب بدن سبب بالا رفتن فشار خون می گردد و هورمون‌های گرسنگی و قند خون را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

پژوهشگران اعتقاد دارند خانم هایی که اتاق خواب آنان پر نور بوده و در این فضا به استراحت می پردازند، دچار اضافه وزن و چاقی خواهند شد، زیرا تعادل ساعت بدن با نور زیاد به هم می خورد. در حقیقت، به هم خوردن ساعت بدن سبب افزایش اشتها و همین طور کاهش سوخت و ساز بدن می گردد.

ریتم شبانه روزی بدن انسان

آیا صبح ها با صدای زنگ ساعت بیدار می گردید؟

پروفسور راسل فاستر (Russell Foster)، استاد علوم اعصاب دانشگاه آکسفورد (University of Oxford) در این مورد می گوید: «بسیاری از مردم حتی متوجه نیستند که به اندازه کافی خواب و استراحت ندارند. آیا برای بیدار شدن از خواب به ساعت زنگ دار احتیاج دارید؟ این موضوع می تواند یکی از دلایلی باشد که شما با ساعت بدن خود هماهنگ نمی باشید!»

اما چرا ساعت بدن تا این اندازه مهم است؟

ساعت بدن تعیین کننده عوامل مهمی مانند سوخت و ساز بدن، میزان فشار خون، درجه حرارت، میزان فعالیت سلول و…. می باشد. یکی از مشخص ترین عملکردهای مثبت بدن را می توان در زمان به خواب رفتن و همین طور بیدارشدن از خواب مشاهده نمود. اختلال ساعت بدن با اختلال چرخه تقسیم سلولی در ارتباط می باشد، که این تغییر روند می تواند باعث بروز بیماری هایی مانند سرطان، دیابت و … گردد.

ساعت زنگ دار شروع به زنگ زدن می نماید، اما شما به هر دلیلی از خواب بیدار نمی گردید و ساعت را خاموش می نمایید. در این هنگام، هورمون استرس شروع به فعالیت می نماید، در نتیجه بدون اینکه فرد متوجه باشد اجازه می دهد تا بیماری های مختلفی وارد بدن او گردند.

به طور حتم همه می‌توانیم با شرایط خاصی مثل شب بیداری یا مشکل در خواب به موقع که ممکن است گاهی پیش آید، کنار بیاییم، ولی اگر در بلند مدت بر خلاف ساعت بدن خود عمل نماییم، ممکن است این موضوع سبب افزایش وزن و بیماری‌های متابولیسمی مثل دیابت نوع ۲ گردد. فرد تورک، محققی در حوزه ساعت بدن، در این مورد می‌گوید: «در این شرایط اتفاقی که می‌افتد این است که اختلال شدیدی در هماهنگی ساعت درونی بدن به وجود می‌آید، که ممکن است از دلایل اساسی بیماری‌های مزمنی باشد که امروزه در جامعه با آن‌ها مواجه هستیم.»
برای نمونه اگر دیر وقت یا نیمه شب غذا بخوریم چه اتفاقی می‌افتد؟ ساعت اصلی بدن که با تغییر روشنایی روز و شب تنظیم می گردد، باید ساعت‌های مختلف موجود در بدن و زمان استراحت در شب را اعلام نماید. اما ما با خوردن غذای بی‌موقع در این پیغام اختلال ایجاد می نماییم. برای مثال ساعت لوزالمعده مجبور می شود در ساعت استراحت، برای وعده‌ی غذایی‌ که خورده‌اید، انسولین ترشح نماید. پژوهشگران اعتقاد دارند خوردن بی وقفه در زمان نامناسب می‌تواند ساعت بدن را به هم بریزد. نتیجه این بی‌نظمی در تغذیه، مقابله با زمان‌بندی طبیعی اعضای مختلف بدن می باشد. تورک می‌گوید: در این شرایط لوزالمعده فعال و منتظر دریافت سیگنال خوردن غذا می باشد. اما غذا خوردن در این هنگام با چیزی که مغز به آن می‌گوید هماهنگ نمی باشد. در نتیجه اگر ما به هر عضو بدن در زمان نامناسب سیگنال ارسال نماییم، برای مثال بی‌وقت غذا بخوریم، تعادل بدن را به هم زده‌ایم.
علائمی وجود دارد که نشان می‌دهد ممکن است بدن ما بیش از آن چه تا به حال دانشمندان تصور می نمودند، به این زمان بندی‌ها حساس باشد. برای مثال نتایج پژوهشی در سال ۲۰۱۳ نشان می‌دهد که زمان وعده غذایی می‌تواند روی میزان وزنی که هر فرد از دست می‌دهد، تاثیر گذار باشد. به غیر نقش ساعت بدن در تنظیم وزن، علائمی وجود دارد که نشان می دهد، ساعت بدن روی زمان خواب، تغذیه و سایر فعالیت های بدن و به طور کلی سلامت انسان نقش‌ مهمی دارد. نباید فراموش نمود که قسمت های مختلف بدن به گونه‌ای تنظیم گشته اند که در ساعت‌های مختلف روز، وظایف متفاوتی را به انجام برسانند.
برای نمونه، پزشکان زمان زیادی است که به تأثیر زمان مصرف دارو در قدرت آن پی برده‌اند. تورک می‌گوید: «اگر یک دارو را در زمان مشخصی از روز مصرف نمایید، می‌تواند تأثیر سمی بیشتری داشته باشد. بخشی از این اتفاق به این خاطر است که کبد در ساعت‌های مشخصی از روز کار سم‌زدایی را بهتر انجام می‌دهد.» این پژوهشگر امیدوار است که به نقطه‌ای برسیم تا توانایی بررسی هزاران جریان متفاوت در بدن را داشته باشیم و قادر باشیم هماهنگی آن‌ها را بررسی نماییم و ساعت بدن را در حالت طبیعی نگه داریم.
نباید فراموش کنیم که نتایج این پژوهش هنگامی در حال گسترش می باشد که روند جامعه و کار، ما را مجبور کرده است که به طور دائم در ساعت بدن خود تغییراتی ایجاد نماییم.